In de ochtend van 4 juni 1629 sloeg de Batavia, tijdens de maidenvaart, lek voor de westkust van Australie. De Batavia was een zogeheten spiegelretourschip van de VOC ten tijde van de republiek. Tussen 1627 en 1628 werd dit schip in Amsterdam gebouwd.
Op 29 oktober 1628 vertrok het schip uit Amsterdam met als reisdoel Batavia. Het schip kwam op 14 april 1629 aan op Kaap de Goede Hoop en vertrok weer na acht dagen waarna het na enkele weken lek sloeg. Hierna bleef een deel van de opvarenden achter op kleine eilandjes in de buurt, terwijl een andere groep met een sloep naar Batavia zeilde om hulp te halen. Toen de redders aankwamen, was onder de achterblijvers muiterij uitgebroken.
Over de eerste en tevens laatste tocht van de Batavia zijn boeken vol geschreven en mede door het verhaal achter het schip, vol van intriges en muiterij, is indertijd besloten om een reconstructie van de Batavia te bouwen aan het Markermeer.
Op 4 oktober 1985 werd de kiel van de reconstructie van de Batavia gelegd. Tien jaar later op 7 april 1995 werd de Batavia door koningin Beatrix gedoopt.
Op de Bataviawerf in Lelystad, waar het schip werd gebouwd, werkten 1200 mensen mee. Het bouwproject was ten tijde van grote werkeloosheid in alle lagen van de bevolking. Mensen konden met behoud van uitkering twee of drie jaar werken op de Bataviawerf en leerden zo het ambachtelijke scheepsbouw vak. Goed beschouwd is de Batavia een sociaal monument. Voor de bouw is zo gebruik gemaakt van moderne mechanische gereedschappen, maar soms ok historisch gelijkend gereedschap. Zo werden, en worden nog steeds, in de eigen smederij met zelf de spijkers gesmeed met de historische Engelse structuur. Er zijn maar ene paar plaatsen ter wereld waar een reconstructie te vinden van een schip dat zo natuurgetrouw is nagebouwd als de Batavia.
Vanaf het begin was de Batavia een toeristische attractie, niet in de laatste plaats omdat bezoekers de ambachtslieden aan het werk konden zien. In 1995 werd de kiel gelegd voor de reconstructie van De Zeven Provinciën, het vlaggenschip van Michiel de Ruyter. Bij een brand in oktober 2008 gingen enkele gebouwen in vlammen op. Van de Batavia gingen de zeilen verloren, maar de in aanbouw zijnde De Zeven Provinciën werd gespaard.
Momenteel werken er ruim 150 vrijwilligers op verschillende plaatsen op de werf, waarvan sommigen al langer dan 25 jaar!
Een bezoek aan de werf, waar iedereen aan het werk is, prikkelt alle zintuigen. Neem een kijkje vanaf de loopbrug bij de bouwers van het waterschip. Waterschepen bevoeren tot vroeg in de 19e eeuw de wateren en danken hun naam aan een speciale ruimte die gevuld werd met water, waardoor de gevangen vis levend kon worden bewaard. Luister naar de kanonschoten en ruik de geur van hout en teer. Voor kinderen zijn er legio mogelijkheden, waarvan een wandeling met de pratende scheepskat één van de hoogtepunten is. Rondom de werf is van alles te zien en beleven. De modelbouwer laat zich niet afleiden van zijn precisiewerk als hij op zijn handen wordt gekeken en wie het koud heeft kan zich in de smederij lekker opwarmen terwijl de smid aan het werk is.
Een groot gedeelte van de vrijwilligers zet zich in om bezoekers rond te leiden en overal toelichting op te geven. Vooral aan boord van de Batavia is het bijzonder prettig als er iemand van alles kan vertellen over het wel en (vooral) wee aan boord van een schip in de 17e eeuw. Verbaas je over de verblijfsruimten van de bemanning en de uitleg van het gebruik van een ‘allemanseind’
De Bataviawerf ging in 2017 een fusie aan met het museale deel van het Nieuw Land Erfgoedcentrum en het Maritiem depot van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hieruit ontstond Batavialand. Door dit samengaan is Batavialand een aantrekkelijke bestemming geworden voor iedereen die in maritiem erfgoed, experimentele scheepsarcheologie, oude ambachten en bovenal de geschiedenis van water en land geïnteresseerd is. Archeologen zijn aan het werk te zien in het ArcheoHotspot, bezoekers kunnen zelf onder begeleiding van vrijwilligers ook meewerken. Elke woensdagmiddag en vrijdag is het ArcheoHotspot geopend en kan iedereen gratis binnenlopen. Archeologie wordt hier voor iedereen toegankelijk gemaakt.
In het museum is er voor jong en oud van alles te zien en te beleven. Er wordt gestreefd om de collectie een hedendaags uiterlijk te geven, onder meer om te voorkomen dat bezoekers langs eindeloze vitrines met dezelfde opgedoken kopjes en borden moeten lopen. Wie daar wel in is geïnteresseerd kan op afspraak terecht in het Rijksmaritiem Depot, waar een ware schatkamer aan vondsten is opgeborgen. De exposities in het museum zijn doorlopend in beweging maar er is één object wat zijn vaste plek zal behouden: de Flevowand. In deze langste, vrijstaande, museale geklimatiseerde vitrine ter wereld hangt een wandkleed dat over een periode van veertien jaar door 25 vrouwen is geborduurd. Het wandkleed geeft de complete geschiedenis van het gebied en de historie van het polder maken weer en zorgt ervoor dat iedereen hier met een glimlach weg gaat.
Ondertussen is de Batavia meer dan 25 jaar oud. Zo oud werden de schepen in de 17e eeuw nooit. Ze werden snel in elkaar gezet en werden na drie of vier vaarten afgedankt als ze tenminste niet voor die tijd waren vergaan. De Batavia wordt beschouwd als een bejaarde dame, die weliswaar elegant oud is geworden, maar dringend verzorging nodig heeft. De Batavia moet het water uit om noodzakelijke reparaties uit te kunnen voeren en onderhoud te plegen aan de onderkant van het schip. Als het schip aan wal ligt kan verder onderzoek plaatsvinden. Maar zover is het nog niet! www.batavialand.nl
Door Ank Herstel
Foto’s Maarten van de Biezen
