NUNSPEET – Tijden veranderen…bij het doornemen van geschriften over de geschiedenis van de Hervormde Dorpskerk in Nunspeet valt te lezen: ,,De oorspronkelijke bewoners van ons land waren heidenen”. Duidelijk is dat de overgang naar het christendom op de Veluwe ontstaan in de 7e en 8e eeuw veel heeft veranderd, ook in Nunspeet. Om uit de Hervormde Dorpskerk te kunnen klappen mocht ik gebruik maken van materiaal, beschikbaar gesteld door Letty ten Brinke.
Op een tijdbalk is de geschiedenis van de Dorpskerk weergegeven. Dat begint al met een kleine stenen Romaanse kerk in de 12e eeuw. Op de schets is nog een afgevlakte toren te zien. Het was een klein kerkje, 13,5 mtr. lang en 7,66 mtr. breed met een vlakke houten zoldering. De toren is waarschijnlijk later aangebouwd. Het torenportaal was oorspronkelijk alleen van buiten toegankelijk. De nu dichtgemetselde rondboogopening is nog duidelijk te zien. Deze doorgang vormde destijds een diepe nis aan de binnenkant, welke dienstgedaan heeft om misdadigers tijdelijk op te sluiten, in de nor onder de toren. In 1540 is de kerk uitgebreid met een gotisch koor en is ook de toren verhoogd. Door een ,Staatsregeling des Bataafschen Volks’ is de toren tot op vandaag eigendom van de burgerlijke gemeente. Zo kan op koningsdag nog altijd het ‘Reveille’ klinken vanaf deze toren. Vanaf 1970 is de toren een rijksmonument.
Gedwongen Reformatie
In 1592 vindt een gedwongen reformatie plaats en worden pastoors van de Veluwse dorpen op last van de stadhouder en het Hof van Gelderland opgeroepen om onderzocht te worden op hun kennis van de gereformeerde leer. Johannes Wilhelmi is één van hen. Na aanvankelijk dertien artikelen te hebben ondertekend mag ook hij aanblijven. In de praktijk blijkt weinig van zijn gereformeerde gezindheid en verdwijnt hij uit eigen beweging in 1593 van het toneel. Met de komst van Ds. Mylius krijgt Nunspeet zijn eerste gereformeerde predikant. Hij komt uit Duitsland en is pijnlijk getroffen door de toestand hier. Altaren en beelden zijn niet uit de kerk verwijderd. Geleidelijk wint hij aan invloed en verandert de gezindheid van de mensen.
Verwoestende brand
In 1838 wordt de kerk nogmaals uitgebreid, nu met een dwarsbeuk aan de noordkant. Dan slaat op 6 juni 1855 het noodlot toe er wordt de kerk door een grote brand verwoest. ,,In de keuken van de Roskam brandt een houtvuur. Een vonk, meegevoerd door de wind, belandt in het kurkdroge hooi in de schuur bij de Roskam. Het vat direct vlam en het vuur is onbedwingbaar. Ook de toren den de kerk staan weldra in lichterlaaie. Het is een loeiende fakkel die zijn vonken wijd uitstrooit over de strodaken van de huizen in de Dorpsstraat. Om 11 uur komt de spits van de toren naar beneden. Het is een zwarte dag voor Nunspeet: de kerk verwoest en 38 gezinnen raken dakloos. Herberg de Roskam zelf blijft gespaard’’. Omdat de toren eigendom was van de gemeente kwam het herstel voor rekening van de burgerlijke gemeente. Besloten werd de toren te slopen, maar hiertegen kwam de bevolking in opstand. Om kosten te besparen werd besloten er dan maar een houten spits op te laten zetten. Zo werd de toren 34 mtr. hoog. De kerk werd herbouwd en kon in 1858 opnieuw in gebruik worden genomen. In 1872 wordt een Van Dam orgel geplaatst, aanvankelijk op de west galerij, maar bij de uitbreiding in 1960 is het verplaatst naar haar huidige plek aan de noordkant. Ook werd een nieuwe kansel geplaatst, maar die viel niet zo in de smaak bij de gemeenteleden. Trouwe kerkbezoeker, de heer A.Scholten, ging aan het werk en vervaardigde een kansen naar voorbeeld van de oude kansel uit 1858. Deze fraaie kansel werd in 2001 in gebruik genomen.
Alle klokken luiden
De klokken van de Dorpskerk hebben altijd een belangrijke functie gehad. Van oudsher bepaalden de klokken de dagindeling van de dorpsbewoners. Naast de oproep voor de kerkgang luidden de klokken ook om 12.00 uur om de schafttijd aan te geven van de werkers op de velden. Dit signaal is tot op de huidige dag in stand gebleven. Ook worden de klokken geluid bij begrafenissen en andere bijzondere gelegenheden. Toen in 1943 de Duitsers de klokken vorderden bleef het dan ook stil in Nunspeet. Ze werden omgesmolten tot oorlogstuig. De bevolking heeft na de oorlog koper en brons ingezameld onder het motto ,Klokken troef’ en op de verjaardag van koningin Wilhelmina, 31 augustus 1948 werden drie nieuwe klokken feestelijk ingeluid. Tot 1959 werden de klokken met de hand geluid. Schoenmaker Barend van de Pol had 50 jaar lang op gezette tijden ,de touwtjes in handen’. Nu worden de klokken elektrisch geluid. Ze klinken als gis’, b’ en cis’, het begin motief van het Te Deum.
Wie biedt er meer
Wie in de geschiedenis van de Dorpskerk duikt komt zeker de verhalen tegen van koster Hagenbeek, die bijna twintig jaar koster was. Over zijn tijd heeft hij prachtige en minder mooie zaken opgetekend. Bijzonder is het gedeelte over de verhuur van de zitplaatsen. Hagenbeek: ,,Zondags werd vanaf de kansel aangekondigd wanneer de plaatsenverhuur zou plaatsvinden. Op het aangekondigde uur dromde een groot aantal mensen in de kerk samen en achter de voorlezerskatheder stond dan de ,afslager’. De plaatsen werden bij opbod verhuurd. Regelmatig klonk dan ook de stem van de afslager: ,,Twintig gulden geboden wie biedt er meer”. Als koster deed ik mijn plicht maar jarenlang heb ik me geërgerd aan deze taferelen. Wat was ik dan ook blij dat aan deze wantoestand een eind kwam en de plaatsen ,vrij’ werden”.
Actieve gemeente
De kerkgemeenschap van de Dorpskerk behoort samen met de Opstandingskerk, de Kapel in Hulshorst en de Sionskerk tot de Protestantse kerken in Nederland. Na de laatste verbouwing biedt de Dorpskerk plaats aan zo’n duizend bezoekers. Wie de website eropna slaat ziet dat er op vele terreinen gemeenteleden actief zijn en er veel wordt georganiseerd. De predikant van de Dorpskerk is dominee G. Herwig. Ook tijdens de coronapandemie zijn de kerkdiensten, aangepast doorgegaan. Ook zijn er openluchtdiensten georganiseerd.
De Wheme
Een belangrijke gebeurtenis voor de hervormde gemeente is de totstandkoming van de nieuwe Wheme. Een prachtig gebouw direct gekoppeld aan het kerkgebouw. Het was een lang gekoesterde wens die in 2017 in vervulling kon gaan. Een mooie ontmoetingsplek voor de gemeente voor en na de erediensten. Ook biedt dit gebouw ruimte voor vele activiteiten en is er het kerkelijk bureau gevestigd. Nog één greep uit het verleden: De naam Wheme is afkomstig van de vroegere pastorie ,de weem’. Deze pastorie was aan de toenmalige predikant toegewezen samen met 12 bunderland en twee koeien, om in zijn onderhoud te kunnen voorzien. Zoals gezegd…tijden veranderen!
AG
Uit de serie ‘uit de kerk geklapt’ van de Veluwse Courant
