Met enige trots wordt regelmatig de opmerking gemaakt dat Nunspeet een echt Kunstenaarsdorp is. Ook niet zo verwonderlijk met de aanwezigheid van één van de drie Nederlandse Academies voor Beeldende Kunsten en natuurlijk het Noord-Veluws Museum met een collectie schilderijen en tekeningen van kunstenaars/schilders die tussen 1890 en 1950 werkzaam waren op de noordelijke Veluwe. Maar de betiteling heeft vooral te maken met de vele kunstenaars/schilders die in de loop der tijd in of in de omgeving van Nunspeet hebben gewerkt. Veel straten in het dorp zijn naar hen genoemd. De komende weken zullen we in de geschiedenis duiken.
In de negende aflevering: Blanche Douglas Hamilton (1853-1927)
Blanche Douglas Hamilton is één van de ‘wereldvrouwen’ waar van nu nog t/m 4 juli 2020 de verlengde exposite van te zien is in het Noord-Veluws Museum. Daarbij is het monumentale boek ‘De juffer, de freule en de vrouwelijke vrouw’ verschenen.
Zoals uit eerdere afleveringen is gebleken hebben veel kunstschilders langere of kortere tijd gewoond en gewerkt in Nunspeet en Elspeet. Onder hen waren slechts twee vrouwen, te weten Jonkvrouw E.H.J.Eysinga en Miss Blanche Douglas Hamilton. In deze rubriek richten we de schijnwerper op de laatste.
Eind negentiende en begin twintigste eeuw keken de Elspeters niet vreemd op van de komst van kunstenaars naar hun dorp. De ,nieuwelingen’ worden door de bevolking meer gezien als tijdelijke gasten, die min of meer ver van hun bed’ een onderkomen vinden in hotel De Zwaan en het nieuwgebouwde hotel Bossenbroek.
De nieuwkomers veroorzaken in elk geval geen sociale omwenteling in het dorp, wat wel gebeurt in het dorp Laren.
Men is al spoedig gewend aan de converserende, etende, theedrinkende en soms feestvierende gasten rondom de brink, onder de veranda’s van ,de Zwaan’ en ,Bossenbroek’.
Engelse dame
Toch zal de Elspeetse bevolking wat vreemd hebben opgekeken van de komst in 1896 van Miss Blanche Douglas Hamilton, een ruim veertigjarige ongetrouwde Engelse dame, die zich blijvend in het dorp komt vestigen. Omdat men haar naam moeilijk kan uitspreken noemen ze haar gemakshalve ‘de Engelse juffer’ of ook wel gewoon ‘de juffer’.
Miss Blanche Douglas Hamilton is geboren in Londen op 25 december 1853.
Hoe deze tekenares en schilderes in Elspeet terecht is gekomen is helaas niet te achterhalen.
De heer D. Bakker uit Vaassen heeft enig speurwerk verricht en is uit brieven en foto’s van de familie Mouw uit Elspeet iets meer aan de weet gekomen en ook uit gesprekken met heel oude dorpsbewoners heeft hij meer kunnen achterhalen over deze bijzondere schilderes.
In het jarenlange verblijf van Miss Hamilton in Elspeet heeft de familie Mouw een grote rol gespeeld en met name mevrouw Geertje Mouw-Wieberdink heeft nog veel kunnen vertellen. Zij beschikte over een zeer goed geheugen en heeft zich door de familie van haar man’s kant goed op de hoogte kunnen stellen van het leven van deze schilderes, ook al heeft zij haar zelf nauwelijks gekend.
Familie Mouw
Willem Mouw, geboren op 26 augustus 1845, trouwt met Petertje Mouw. Samen krijgen ze zeven kinderen. Als Willem in 1890 overlijdt zet Petertje Mouw-Mouw met haar kinderen het landbouwbedrijf voort. Na huwelijken en vertrek uit huis blijven drie ongetrouwde kinderen op de boerderij: Gerrit, Maria en Willem Mouw. Gerrit wordt hoofd van het gezin.
Na het overlijden van haar man verhuurt de weduwe Petertje Mouw aan de Engelse dame een woonkamer en twee slaapkamertjes. De woonkamer is een hoekkamer met mooi invallend licht. De ,juffer’ krijgt bij de familie kost en inwoning. Dochter Maria Mouw wordt haar hulp en naar later zal blijken één van haar beste vriendinnen.
Medische adviezen
Bakker schrijft in zijn typoschrift: ,,Waarschijnlijk heeft Miss Blanche Hamilton al gauw een beetje Nederlands kunnen spreken, anders hadden de Elspeters haar nooit kunnen begrijpen. Zij zal zich onder de bevolking goed thuis hebben gevoeld, want zij kon er uitstekend mee overweg. Mijn grootmoeder, die aan de Stakenbergweg woonde, sprak dikwijls op waarderende toon over haar. Verder krijgt zij bekendheid om de ,medische adviezen’, die zij aan de bevolking probeert kwijt te raken. Ze is voorstander van een ,natuurlijke’ geneeswijze.
Olde Huus
Omdat de woonkamer eigenlijk te klein is om ook als atelier te gebruiken, kijkt Miss Hamilton uit naar een grotere werkruimte. Dat vindt ze in ,het Olde Huus’, een grote oude boerderij gelegen tegenover de woning van Peet Mouw. In het noordelijke deel huist ,dove Jouke’ met een paar zusters. Als de zusters overlijden en Jouke zijn geiten opruimt, is ,de juffer’ in de gelegenheid dit noordelijke deel van het huis te kopen en laat de oude woonruimte annex geitenstal verbouwen tot een atelier. Het hellende met riet gedekte dak aan de noordzijde laat ze voor een deel vervangen door glas, waardoor ze prachtig van bovenaf invallend licht (noorderlicht) binnen krijgt.
De juffer is kind aan huis bij de familie Mouw. Ze vindt er de gezelligheid en de altijd voor haar klaarstaande Maria, in de huiselijke kring ,Mie’ genoemd.
Bakker schrijft: ,,Miss Hamilton voelt zich erg thuis in Elspeet, al was zij het met de mentaliteit van de Elspeters niet geheel eens. Ze vond namelijk dat de mensen een beetje star en eigenwijs waren, niet naar goede raad wilden luisteren en nooit tijdig naar een dokter wilden in geval van ziekte”.
Feytahof
Inmiddels doen ook enkele ,rijken’ hun intrede in Elspeet. Onder hen mejuffrouw Reijnvaan, een vermogende dame, die zich vestigt in ,de Lage Hof’, naast ,het Olde Huus’ en die als een van de eersten een auto aanschaft en Hendrik Vlijm als haar chauffeur aanstelt. Haar gezelschapsdame Cornelia Tilanus heeft een kunstzinnige opleiding en doet mee aan exposities. Toch is er nagenoeg geen contact tussen deze dames en miss Hamilton. Mejuffrouw Reijnvaan verdwijnt als buurvrouw als ze aan de Stakenbergweg een villa laat bouwen: De Feytahof. (het Elspeetse Reijnvaanerf is gebouwd op de oorspronkelijke grond van mejuffrouw Reijnvaan).
Realistische plaatjes
Veel van de werken van Miss Hamilton zijn in het bezit van Teylers Museum in Haarlem. Bij mooi weer tekende zij buiten. Veel van haar tekeningen hebben dan ook Elspeet als onderwerp: Elspeetse boerderijen met schaapskooien en kudden schapen, Elspeetse kinderen en vrouwen in klederdracht, wolspinnend of bezig bij de waterpomp, interieurs met ,de heerd’ enzovoort. Het zijn overwegend realistische plaatjes.
Uit de collectie van meer dan tweehonderd tekeningen in het Teylers Museum blijkt dat Blanche Douglas Hamilton niet is vastgeroest in Elspeet. Onder de tekeningen zijn ook afbeeldingen van Jeruzalem, Carnac, Corsica, Dordracht en meer. Ze maakt reizen naar kuuroorden of hotels in Duitsland en Zuid-Frankrijk, waarschijnlijk in verband met haar minder goede gezondheid. Daarnaast reist ze ook regelmatig naar haar familie in Engeland.
Ze houdt Maria op de hoogte van haar doen en laten door het sturen van briefkaarten en brieven. Als Miss Hamilton vanuit Cannes een brief adresseert aan Marie: Hollande, Mej.Maria Mouw, In tEinde, Elspeet (Gelderland) wordt deze op het juiste adres bezorgd.
Adellijke kringen
Marie of Mie heeft een belangrijke rol vervult in het leven van Miss Hamilton. De eenvoudige boerendochter leert ook een heel ander leven kennen. Ze gaat als vriendin om met een buitenlandse schilderes en verkeert door haar vriendschap met de familie Van Eysinga in adellijke kringen. Soms logeert ze zelfs bij de familie in Den Haag. Van daaruit bereiken brieven de familie in Elspeet (weergegeven mét taalfouten): ,,Mevrouw heeft mij gevraag nog te blijven, dan kan ik gelijk met vreule Vranses gaan als zij naar duitslant teruggaat dan moet zij ook over utreg. Wij zijn de laatste kerstdag naar een konsert geweest. Jouke zal het nog wel weten waar toen de ander keer al die vieolen waaren nu was er nog een piaano bij en ook nog een trommel, het ging zoo mooi. Gisteren ben ik naar de grote kerk in den haag geweest”.
Laatste brief
In 1919 probeert de juffer Marie naar Engeland te krijgen voor een bezoek, maar de Hollandse consul in Londen geeft haar geen verblijfsvergunning. Daarna komt Miss Hamilton weer terug naar Elspeet, maar Marie mag daarover niets zeggen :,,Ik wens die feestdagen stil en helemaal op mijn eentje te zijn”.
Na dit laatste bezoek aan Elspeet schrijft ze op 14 juli 1927 vanuit een hotel in Londen haar laatste brief aan Marie. Daarin schrijft ze wat zij zoal heeft meegemaakt na haar laatste bezoek aan Elspeet. Ze eindigt de brief met: ,,Heel veel groeten aan alle van Uw toegenegene B.D.Hamilton.
Drie dagen na deze brief overlijdt zij in het Homeopatische Ziekenhuis in Londen.
Maria overleed in 1967, maar dank zij de nalatenschap van ,De Engelse Schilderes’ is nog veel in het familiebezit van ,de Mouwen’ bewaard gebleven.
AG
