Met enige trots wordt regelmatig de opmerking gemaakt dat Nunspeet een echt Kunstenaarsdorp is. Ook niet zo verwonderlijk met de aanwezigheid van één van de drie Nederlandse Academies voor Beeldende Kunsten en natuurlijk het Noord-Veluws Museum met een collectie schilderijen en tekeningen van kunstenaars/schilders die tussen 1890 en 1950 werkzaam waren op de noordelijke Veluwe. Maar de betiteling heeft vooral te maken met de vele kunstenaars/schilders die in de loop der tijd in of in de omgeving van Nunspeet hebben gewerkt. Veel straten in het dorp zijn naar hen genoemd. De komende weken zullen we in de geschiedenis duiken.
In de achttiende aflevering: Christiaan Marie Cornelis Ten Bruggen Kate (1920-2003)
Een verhaal over een bijzondere man en bijzondere schilder. De schilderijen van Chris ten Bruggen Kate kenmerken zich door een geheel eigen stijl en zijn zeer gewaardeerd.
Chris ten Bruggen Kate wordt op 10 juni 1920 geboren in Utrecht. Al op anderhalf jarige leeftijd verliest hij zijn vader, die hij dus eigenlijk nooit heeft gekend. Hij blijft achter met zijn moeder en zijn oom Otto van Leersum wordt toeziend voogd.
Al snel zal blijken dat Chris, hoewel intelligent, geen studiehoofd is maar meer houdt van tekenen en het lezen en schrijven van gedichten en verhalen.
Na de Regentesseschool voor lager onderwijs volgt Chris de Muloschool, maar maakt deze niet af. Zijn moeder besluit in overleg met zijn voogd om Chris naar de Zeevaartschool in Den Helder te sturen ,,Een jongen met zo’n postuur (een rijzige gestalte), daar moet toch een ideale zeeman uit kunnen groeien”. Het avontuur duurt slechts een half jaar.
Na nog een mislukt avontuur als ,lakei’ bij De Verfkeizer in Utrecht geeft Chris duidelijk te kennen naar de kunstacademie te willen. ,,Niks academie” beslist zijn voogd, ,,academies zijn nesten van verderf en erotiek. Kunstenaar worden, goed, maar dan in de leer bij een degelijk kunstenaar in een nog onbedorven omgeving”. En zo komen Nunspeet en H.W. De Jong uit de bus! Daar krijgt hij een klein kamertje, eten en drinken en vijftig cent zakgeld per week.
Leerling in Nunspeet
Als tekenaar/schilder De Jong de 17-jarige Chris ten Bruggen Kate als leerling aanneemt is dat geen groot nieuws. Hoogstens wordt op een zondagse bijeenkomst van kunstenaars bij Jos Lussenburg even over de nieuwkomer gesproken.
Voor Chris echter zal de kennismaking met Nunspeet hem lang heugen. Als aanstaand kunstschilder heeft Chris zich opgetuigd met een hardgroen vest met koperen knopen en een zwarte cape. Op zijn hoofd een zwarte baret. Een monocle en een wandelstok voltooien zijn ,status’. Chris had gevoel voor show.
Dat was minder het geval bij de Nunspeetse rondhangende lummels bij het station (citaat K.R.) Bij zijn aankomst op het station ontstaat een woordenwisseling en wordt Chris afgetuigd met klompen en fietspompjes…. (een onbedorven omgeving?). ,,Dat was mijn eerste les die ik in Nunspeet ontving”.
Na eerst hand en spandiensten te verrichten krijgt Chris van De Jong teken en schilderlessen, maar ook les in vreemde talen en kunstgeschiedenis. Chris blijft ruim vier jaar bij De Jong en ervaart hem als een goede leermeester en een prima vakman.
Ambtenaar in Elspeet
In 1942 houdt hij het bij De Jong voor gezien. Hij heeft veel geleerd, maar in die trant verder te werken, in een soort romantisch naturalisme, daar voelt hij niets voor. Omdat in oorlogstijd geen vraag is naar kunst neemt hij een baan, ook om de verplichte tewerkstelling in Duitsland te ontlopen, en werkt tot het eind van de oorlog als ambtenaar bij het distributiekantoor in Elspeet. Daar leert hij Heilke van Hattem, hoofd van het kantoor, kennen en trouwt met haar in 1945. Uit dat huwelijk wordt dochter Karin in 1947 geboren. Het huwelijk houdt echter geen stand en in 1950 volgt een scheiding.
Grote liefde
Op 30 mei 1951 trouwt Chris ten Bruggen Kate opnieuw, nu met zijn echte, ware, grote liefde Grethe Lenie van der Sloot, in 1922 geboren in Den Haag, maar daarna met haar ouders wonend in Haarlem. De geboorte in Den Haag was een toevalligheid…
Mevrouw Lenie ten Bruggen Kate nu: ,,Op het moment dat mijn moeder een bezoek bracht aan haar vriendin in Den Haag kondigde ik mijn komst onverwacht aan en zodoende ben ik dus in Den Haag geboren”.
Inmiddels op bijna 90-jarige leeftijd woont zij nog aan de Veldweg 26, waar zij in 1956 samen met Christiaan ten Bruggen Kate is gaan wonen. En naast het feit dat hij ook haar grote liefde was, bewondert ze haar man en zijn werk nog volop.
Honkvast
Mevrouw Lenie ten Bruggen Kate: ,,Chris was een geweldig schilder. Hij viel op door zijn geheel eigen stijl en kreeg vaak de beste kritieken. In de begin jaren was het kunstenaarschap geen vetpot, maar naar buiten toe lieten we dat niet merken. Zo presteerde ik het om van een pond gehakt twaalf ballen te draaien. Met veel toevoeging van brood smaakten die overigens altijd prima en hadden we dus wel elke dag een gehaktbal. ‘s Zondags gingen we dan bij mijn ouders in Vierhouten eten, dat was dan wel de lekkerste maaltijd van de week. Later is het allemaal beter gegaan en heeft Chris veel schilderijen kunnen verkopen en hadden we een goed bestaan.
Terugdenkend aan hem hebben we een heel leuk huwelijk gehad. Hij was zo’n heerlijke man, ontzettend leuk, altijd blij en opgewekt en een charmante man, iedereen hield van hem. Hij was wel erg honkvast. Toen we eens naar Curaçao gingen wilde hij graag na een paar dagen weer naar huis, maar ik had voor drie weken een hotel geboekt. Dat vond hij maar niks. Hem kennende had ik een vriendin meegenomen en als wij samen gingen zwemmen bleef Chris op de hotelkamer zitten tekenen… Hollandse landschappen…!”.
De schilderkundige ontwikkeling
Als Chris ten Bruggen Kate in 1945 naar Nunspeet komt moet hij zich als kunstenaar gaan bewijzen tussen de ‘oude garde’ als Van Vuuren, Lussenburg, Hiddink en anderen.
Van Jos Lussenburg, waar hij dertig jaar mee bevriend is geweest heeft hij veel geleerd, maar heeft zijn stijl niet overgenomen. Wel had hij bewondering voor de luchten van de zeeschilderijen van Lussenburg. Hij legde meer mystiek in de latere schilderijen met onheilspellende luchten.
De vrolijke Chris met zijn verhalen, zijn grappen, grollen en daverende lach heeft ook een stille kant. Citaat: ,,Er zijn momenten dat ik in de natuur ben en dat ik één tot anderhalf uur doodstil kan zitten, om te kijken, te genieten, de stilte kan beleven. Het klink raar, maar dan word je religieus. Je moet het innerlijk beleven”.
Toch kan Ten Bruggen Kate nog niet zijn diepste zieleroerselen op het doek brengen.
Ontdekking
Omstreeks 1950 doet hij een ontdekking. In het Stedelijk Museum in Amsterdam exposeert Carel Willink en andere magisch realisten. Hier voelt hij de schok der herkenning: dit is het, zo moet ik ook gaan werken. Hem spreekt in die werken de magie en de kleur het sterkst aan.
En zo worden op zijn schilderijen de boerderijen kleiner en de bomen kaler. Huizen worden blokken en bomen worden gereduceerd tot vertakte bonenstaken. Lucht, licht, aarde en water vullen in vreemde kleuren zijn schilderijen. Chris ten Bruggen Kate heeft zijn stijl gevonden in het realisme dat grenst aan het surrealisme.
Grote doorbraak
Zijn grote doorbraak volgt als in 1965 CRM minister Mr. Maarten Vrolijk tijdens een tentoonstelling van Overijsselse en Gelderse kunstenaars een winterlandschap koopt van Chris ten Bruggen Kate. Dezelfde minister zal in 1974 een tentoonstelling van Ten Bruggen Kate openen in het museum in Maassluis.
Daarna volgen exposities in Bergen, bij galerie Tholen en in de Oude kerk in Amsterdam, samen met Appel, Corneille, Willink en andere bekende Nederlandse kunstenaars. Dit was voor Chris ten Bruggen Kate het meest eervol.
Ook zijn Nederlandse en buitenlandse musea in het bezit van zijn werken. De gemeente Nunspeet bezit een collectie van 26 werken van hem en ook veel particulieren zijn in het bezit van zijn schilderijen.
En niet verwonderlijk natuurlijk dat in de woning aan de Veldweg 26 vele wanden zijn getooid met de bijzondere landschappen van Chris ten Bruggen Kate. Zijn niet afgewerkte laatste schilderij staat nog steeds op zijn ezel in het atelier, ter nagedachtenis aan de man die voor echtgenote Lenie haar grote liefde was.
In 2003 overleed Chris ten Bruggen Kate op 82-jarige leeftijd.
AG
